Al bijna 15 jaar bewaar ik in Evernote artikelen over allerlei onderwerpen die mij interesseren. In Evernote kun je ze bewaren in hun eigen notitieboek en je kunt er meerdere tags aan koppelen zodat je ze niet alleen terug kunt vinden door te zoeken op de juiste titel of inhoud, maar ook door te filteren op die tags of door te kijken in een specifiek notitieboek. Tóch zijn het allemaal losstaande artikelen. Hoe leg je daar verbanden tussen?
Ooit ben ik daarom begonnen met het schrijven van korte samenvattingen boven die artikelen. Zo probeerde ik inzichten te verzamelen. De belangrijkste inzichten noteerde ik in een aparte notitie met de inzichten van die maand. Maar het leverde nog niet zoveel op. Deels dacht ik dat dat kwam omdat ik nog niet genoeg notities had samengevat, maar mijn methode voor het verzamelen van inzichten was ook nog niet erg logisch.
Een nieuw idee volgde: het schrijven van ‘topic journals‘. In een topic journal houd je je inzichten in de loop van de tijd bij over één specifiek onderwerp. Helaas heb ik dat nooit écht goed uitgewerkt, maar ik vermoed dat ook dit ook niet meer was geworden dan een verzameling van inzichten, die weliswaar specifieker dan de samenvattingen waren, maar tóch nog niet specifiek genoeg om echt waardevol te zijn en inzichten echt goed met elkaar te verbinden.
En toen was er ineens Roam Research (in het kort ‘Roam’). Het is sinds 2020 beschikbaar voor iedereen die voor een account wil betalen. De buzz op Twitter hierover was zo groot dat ik het zelf ook wilde proberen. En ze hadden gelijk. Roam was écht iets anders. Niet alleen anders dan Evernote, maar ook dan Apple notes, OneNote, GoogleKeep, Bear en alle andere populaire notitie-apps van dat moment. Inmiddels zijn er wel een paar vergelijkbare tools op de markt, waaronder LogSeq en Obsidian.
‘A note-taking tool for networked thought’
Al sinds ik begin 1997 mijn eerste twee webpagina’s (zelf geschreven in HTML) aan elkaar linkte, zag ik de kracht van het onderling linken van kennis. En dat heeft mij eigenlijk nooit meer losgelaten. In Evernote kun je ook een link maken van de ene naar de andere notitie, maar Roam doet iets extra’s: het maakt automatisch ook een link terug, een ‘backlink’. Die functionaliteit maakt Roam extreem krachtig. Daarover straks meer.
Want Roam gaat nóg verder. De tool heeft als ondertitel ‘A note-taking tool for networked thought’. Een notitie-app om een netwerk te maken van je gedachten. En met ‘gedachten’ bedoelen ze geen complete pagina’s, maar tekstblokken! De kleinste onderdelen van pagina’s. In Roam kun je linken naar specifieke tekstblokken of pagina B een ‘live’ kopie tonen van een tekstblok dat ook op pagina A staat. Zo kun je je links dus nog veel verfijnder maken. En dát maakt alles anders. Maar eerst even iets over hoe je begint als je Roam voor het eerst opent.
Daily Notes en Shortcuts
Roam begint standaard op de Daily notes pagina van vandaag. Daar moet je misschien even aan wennen maar als je je verdiept in journaling dan zul je hiervoor allerlei krachtige toepassingen vinden. Van daaruit kun je gaan typen en kun je ook andere pagina’s maken. Elke avond om 0.00 uur maakt Roam automatisch een nieuwe pagina aan voor de volgende dag, maar je kunt deze pagina’s ook zelf van tevoren aanmaken (o.a. via het kalender-icoontje rechts bovenaan), bijvoorbeeld omdat je die dag ergens aan herinnerd wilt worden en je dat alvast bij die dag wilt noteren. Als je de hele dag geen notities maakt op een Daily notes-pagina, wordt de pagina weer verwijderd, maar je kunt hem altijd zelf weer aanmaken via de kalender of op dezelfde manier als je andere pagina’s kunt maken (leg ik verderop uit).
In de linker zijbalk vind je ‘Shortcuts’. Daarin kun je links plaatsen naar pagina’s waar je zelf graag snel naar toe wilt kunnen. Dus als je liever snel naar een andere pagina gaat, dan kan dat op die manier. Shortcuts kun je zelf aanmaken door via links of via het zoekveld bovenaan, naar de pagina te gaan waar je een shortcut voor wilt hebben. Rechtsbovenaan die pagina klik je dan op de drie puntjes en dan op ‘Add to Shortcuts’. Je kunt zelf de volgorde van de shortcuts aanpassen.
De gele achtergrond heb ik trouwens zelf ingesteld. Normaal is de achtergrond gewoon wit, maar geel vond ik rustiger voor de ogen. Je kunt veel van de opmaak die gebruikt wordt in jouw Roam-database zelf instellen op een pagina die je roam/css noemt. Css wordt ook gebruikt voor de opmaak van webpagina’s en er is online veel informatie over te vinden, dus ga ik er hier nu verder niet op in.
The power is in the block
Zowel op een ‘Daily Notes’-pagina als op andere pagina’s in Roam schrijf je altijd in tekstblokken. Vóór elk tekstblok staat een opsommingsteken en je kunt tekstblokken onder elkaar hangen. Dat is handig om aan te geven welke blokken bij elkaar horen. De onderliggende niveaus zijn een verdere uitwerking van het bovenliggende niveau, zodat je het bovenliggende niveau alleen hoeft uit te klappen als je meer details wilt.
Deze ingesprongen tekstblokken zijn echt anders dan de opsommingslijsten die je in Word maakt. Je kunt ze namelijk in- en uitklappen. Hierboven zie je een grijze cirkel om sommige opsommingstekens. Dat betekent dat je deze uit kunt klappen omdat er meer tekstblokken onder hangen:
Dat doet je misschien denken aan Workflowy, een notitie-app die al jarenlang werkt met deze in- en uitklapbare opsommingslijsten. In Roam kun je echter ook een link maken naar een tekstblok. Dat laat ik hieronder zien door in het panel aan de rechterkant een tweede pagina te openen.
Aan de rechterkant zie je een pagina waarop een tekstblok (de onderste) staat waar ik een link naartoe hebt gemaakt (een ‘block reference’). Roam zet daar automatisch een getal achter om te laten zien hoe vaak er een link is gemaakt naar dit tekstblok. Ook dat is natuurlijk interessante informatie voor een kennismanagement systeem. En door op het getal te klikken zie je op welke pagina en onder welk tekstblok het ‘reference block’ geplaatst is.
Op de linkerpagina waar ik de link heb geplaatst zie je een heel dun lijntje onder de tekst staan, waardoor je ziet dat het een ‘gelinkt tekstblok’ is, een tekstblok dat eigenlijk op een andere pagina staat, oftewel een ‘block reference’. Ook verandert de achtergrondkleur als je er met de muis overheen gaat.
Als ik aan de rechterkant de oorspronkelijke tekst wijzig, zie je dit ook terug in het tekstblok aan de linkerkant. En als er nog andere tekstblokken hangen onder het gelinkte tekstblok, dan kun je er aan de linkerkant voor kiezen of je die wel of niet wilt tonen als gewone tekst of ook als gelinkte tekstblokken.
Pagina’s maken
Je kunt op verschillende manieren een nieuwe pagina maken in Roam:
- De meest eenvoudige is door een nieuwe paginatitel te typen in het zoekveld. Roam merkt dat er nog geen pagina in de database bestaat met die titel en stelt voor om een nieuwe pagina aan te maken.
Let op: als je iets met een hoofdletter (‘Voorbeeld’) schrijft, wordt daar een andere pagina voor gemaakt dan wanneer je het zonder hoofdletter schrijft (‘voorbeeld’).
- De meest gebruikte manier is om ergens op een pagina de naam te typen van de nieuwe pagina die je wilt maken, deze te selecteren en dan een dubbele blokhaak te typen. Roam plaatst er dan automatisch ook twee blokhaken achter en voilà; je pagina is gemaakt. De tekst en de blokhaken worden aanklikbaar en door erop te klikken open je de pagina.
- In plaats van een term tussen blokhaken te plaatsen kun je ook een enkel woord achter een # plaatsen, zoals in de bovenstaande afbeelding met het jaartal, de maand het weeknummer en de weekdag is gedaan. Roam maakt dan een nieuwe pagina voor het woord achter de #. Dit worden ‘tags’ genoemd.
- Tot slot wordt iets een pagina als je er een dúbbele dubbele punt achter zet (geen typfout). Zodra je met de cursor het tekstblok verlaat wordt het vetgedrukt getoond. De tweede dubbele punt zie je niet (zoals in het voorbeeld bij ‘Auteur’, ‘Jaar’ en ‘APA’).
In Roam kun je het gebruiken als een ‘attribute’ (kenmerk of eigenschap). Het gaat nu wat ver om uit te leggen hóe, maar als je bijvoorbeeld ‘Auteur’ gebruikt als kenmerk op diverse pagina’s, dan kan Roam een tabel maken op basis van alle pagina’s waar het kenmerk ‘Auteur’ op voorkomt. In de tabel wordt dan per pagina de auteur getoond die op die pagina’s achter de term ‘Auteur::’ staat. En als op een gevonden pagina in een tekstblok op hetzelfde niveau ook andere kenmerken worden gevonden (in het voorbeeld: ‘Subtitel’, ‘Jaar’ en ‘APA’), dan worden die inclusief de ingevulde waarde ook automatisch getoond in de tabel, in de kolommen achter de kolom ‘Auteur’.
Het verschil tussen een ‘attribute’, een tag en een link naar een pagina
Zoals je ziet wordt een paginanaam tussen blokhaken anders getoond dan een paginanaam achter een # of een paginanaam met :: erachter. Maar of je nou op #voorbeeld of op [[voorbeeld]] of op voorbeeld:: klikt, in alledrie de gevallen kom je op dezelfde pagina uit. Bij tags en pagina’s is het vooral handig omdat je ze een onderscheidend uiterlijk kunt geven in Roam (doordat je zelf de kleuren kunt instellen voor specifieke onderdelen). Tags gebruik ik zelf meer voor categorisering, meta-informatie. Een pagina tussen blokhaken zie ik meer als een echte verwijzing of link. En hierboven heb ik al uitgelegd wat je met ‘Attributes’ kunt. Zelf werk ik voornamelijk met pagina’s en tags.
Backlinks
Backlinks is één van de belangrijkste functies die Roam onderscheidt van Evernote. Evernote heeft inmiddels wel iets soortgelijks ontwikkeld, maar het is veel minder krachtig. Wat het zijn leg ik hieronder uit bij ‘Linked References’.
Onderaan een pagina in Roam zie je vaak Linked References en Unlinked References (tenzij een pagina bijvoorbeeld net nieuw is en nog geen informatie bevat die ook op andere pagina’s voorkomt)
Linked References zijn de pagina’s die een link bevatten naar de pagina waar je nu bent, de zogenaamde ‘backlink’. Als je op pagina A een link plaatst naar pagina B, wordt op pagina B ook automatisch een link aangemaakt naar pagina A. Die link wordt een ‘backlink’ genoemd. Naast het verwijzen naar blokken (‘block references’) dat ik hiervóór heb uitgelegd, zijn de backlinks een andere feature die Roam Research een ongelooflijk krachtige tool maken, omdat je hierdoor heel gemakkelijk informatie aan elkaar kunt linken.
Unlined References zijn teksten die het woord of de woordcombinatie bevatten van de titel van de pagina, maar waar geen link van gemaakt is (via blokhaken of #). Door de hele lijst met unlinked references van een pagina na te lopen kun je zelf bepalen waar je alsnog een link van wilt maken om de pagina’s nog beter vindbaar te maken.
Voorbeeld van de werking van Backlinks in Roam
Hieronder zie je een pagina over de P.A.R.A.-methode van Tiago Forte. Bovenaan zie je eerst de informatie die ik zelf op die pagina heb geplaatst. Er is een link naar de bedenker van de methode en de groene links die je ziet gaan rechtstreeks naar artikelen in Evernote, omdat ik die nog niet heb samengevat in Roam.
Verder naar onderen zie je de linked references die Roam zelf in de database heeft gevonden; pagina’s die een link bevatten naar deze pagina over de P.A.R.A.-methode. Het blijken een aantal Daily Notes en andere pagina’s te zijn. Ik heb er een paar ingeklapt zodat ik in deze afbeelding ook ruimte kreeg voor de Unlinked Reference onderaan, maar normaal gesproken wordt het volledige blok getoond waarin de link of de term gevonden is (ook zie je de pagina titel en de bovenliggende blokken). Je ziet dat het niet uitmaakt of de link als tag is geplaatst (#) of als link (tussen blokhaken).
In de Unlinked References die daar weer onder staan (in dit geval is het er één) zie je dat het tekstblok de tekst ‘P.A.R.A.-methode’ bevat. Achter dát tekstblok staat het woord ‘Link’. Door daarop te klikken maakt Roam alsnog een link van de tekst. Of je dat doet is aan jezelf. Je kunt ook te veel links maken. In dit geval zou het wel passend zijn om te doen, net zoals ik bij de naam Tiago Forte heb gedaan in datzelfde tekstblok. Dus ook als je een keer vergeet een link aan te brengen, dan kan het altijd op een later moment nog heel gemakkelijk omdat je het tekstblok vanzelf wel een keer weer tegenkomt in Roam via deze Unlinked References.
Als de lijst met linked of unlinked references heel lang is kun je ook nog gebruikmaken van het filter dat er aan de rechterkant naast staat en daarmee specifieke zoektermen toevoegen of juist weglaten uit het filter.
Er zijn nog meer handige functies, maar het gaat echt te ver om die ook allemaal hier te beschrijven. Overigens vind je ook heel veel informatie over Roam op YouTube en op allerlei blogs, want het zijn met name de schrijvers, academici, bloggers en makers van andere content die zeer geïnteresseerd zijn in Roam. Eigenlijk is het interessant voor iedereen die veel informatie verwerkt voor zijn werk of hobby, want met Roam kun je de kennis die je opdoet eenvoudig aan elkaar linken, zodat ze op een later moment verwacht of onverwacht weer ‘naar boven komt’.
Hoe nu verder?
In Roam gaat het dus om het bouwen van dat netwerk van pagina’s en van tekstblokken. En dat is wel even heel anders dan al die notitie-apps waar pagina’s de kleinste eenheid zijn. In Roam Research is het tekstblok de kleinste eenheid. En dat maakt alles anders. Naast soortgelijke tools (zoals Logseq en Obsidian) zijn er inmiddels ook nieuwe methoden om kennis bij elkaar te brengen. Daar ben ik mijn weg nog in aan het vinden. Ga ik verder met de Topic Journals die ik in het begin van dit blog al noemde, of ontstaan die eigenlijk automatisch als je je notities maakt in de Daily Notes en dan op een pagina over het onderwerp naar die tekstblokken linkt? Of ga ik Maps of Content (MOCs) maken met allerlei links erop en korte teksten ertussen die de verbanden aangeven tussen de gelinkte pagina’s? Of maak ik allerlei losse pagina’s waarop telkens maar één concept wordt verwoord, zodat je mooie kleine ‘blokjes’ hebt die je weer heel gemakkelijk kunt linken aan andere ‘blokjes’. En misschien kan ik díe dan wel als links toevoegen op de MOC’s?
Ik ben denk ik op zoek naar een combinatie van deze dingen. Hopelijk lukt dat zonder het allemaal heel complex te maken. Het is een kwestie van gewoon beginnen. Het lukt niet om dit eerst helemaal uit te denken. Ik heb gemerkt dat als ik gewoon aan de slag ga met mijn notities, ik vanzelf merk welke structuur handig is en hoe het één bij het ander past. Zodra ik iets heb gevonden dat goed werkt, pas ik dat toe op alle volgende pagina’s die ik onderhanden neem. Maar ik ga niet eerst alle eerder gemaakte pagina’s langs om één specifieke systeemwijziging met terugwerkende kracht overal door te voeren, en daarna weer een andere wijziging. Uiteindelijk komen de pagina’s die ertoe doen vanzelf wel naar boven.