Het is vandaag eerste Paasdag en rond Pasen luisteren we massaal naar de Matthäus Passion. Door velen wordt het ‘goddelijke muziek’ genoemd, en dat vind ik zelf ook. Natuurlijk zijn er verschillende smaken, maar deze muziek wordt door opvallend veel muzikanten en andere muziekliefhebbers als de ‘buitencategorie’ beschouwd. En dat geldt ook voor niet-kenners die zich ervoor open hebben durven stellen. Als ik in het kort moet samenvatten waarom ik de Matthäus Passion zo mooi vind, dan weet ik gewoon niet waar ik moet beginnen. Daarom een lang blog over de mooiste muziek die ooit gemaakt is.
Waar gaat het stuk over?
Met Pasen vieren we de wederopstanding van Jezus, die volgens het Bijbelverhaal op de vrijdag voor Pasen is gestorven toen hij na geselingen werd gekruisigd. Goede Vrijdag heet dat, omdat hij zich geofferd zou hebben voor de zonden van mensen. Er wordt overigens ook gezegd dat het een verbastering zou zijn van ‘Gods vrijdag’.
Het verhaal over de offering van Jezus wordt ook wel het lijdensverhaal genoemd. En het woord voor lijden in het Latijn is ‘passo’, oftewel ‘passie’. En zo wordt het dus ook het verhaal van de passie genoemd.
In 1728 heeft Johan Sebastian Bach een oratorium gecomponeerd waarin dit passieverhaal wordt verteld volgens het evangelie van Mattheus. Dit stuk, de Matthäus Passion (geheel in het Duits, waar Bach vandaan komt), wordt nu ieder jaar in de weken voorafgaand aan Pasen op verschillende plaatsen in Nederland opgevoerd. Niet alleen in Nederland overigens, maar hier kent het momenteel wel een enorme populariteit.
Mijn eerste kennismaking
Ik hoorde er zelf volgens mij voor het eerst over via mijn muzieklerares op de middelbare school. Zij zong in een koor dat ook jaarlijks de Matthäus Passion opvoerde in Oldenzaal, in de Plechelmus Basiliek. Het stond lange tijd op mijn ‘misschien/ooit’-lijstje diep in mijn achterhoofd, maar in 2012 werd het ineens weer onder mijn aandacht gebracht doordat iemand Twitterde dat hij er op dat moment was. Voor dat jaar was ik dus te laat, maar vanaf dat moment was ik er alert op om ervoor te zorgen dat ik een kaartje zou hebben voor de uitvoering in 2013.
Vanavnd 1e keer! #zin RT @STMP_Bach Wat een mooie recensie hedenochtend
In TC Tubantia, #trots http://t.co/GONFsyWCnu pic.twitter.com/WkuIsod6Al— Mascha van de Weer (@maschavdw) 25 maart 2013
De Matthäus Passion was overigens niet het eerste oratorium van Bach waar ik naar toe ging. Ik hoorde namelijk ook van het Weihnachtsoratorium dat voor Kerst wordt opgevoerd en eind 2012 lukte het om daar een kaartje voor te kopen. Ja, één kaartje want ik had geen idee wie ik moest vragen om een paar uur naar een klassiek concert te gaan luisteren in een kerk… 🙂
Herkenning
Het waren overigens twee volkomen verschillende ervaringen, het Weihnachtsoratorium en de Matthäus Passion. Hoewel ik geen van beide stukken kende, merkte ik bij de Matthäus Passion al na een paar nummers dat het leek alsof ik ze al kende. Alsof ik wist wat er ging komen in de melodie. Maar ik wist toch zeker dat het mijn eerste Matthäus was en ik had ook niet van tevoren al een keer geluisterd via cd, mp3 of Spotify. Ook niet via mijn ouders, grootouders, vrienden of bekenden. Ik kon maar niet bedenken waar ik het van kon kennen. Heel bijzonder.
Na beide uitvoeringen voor het eerst te hebben gehoord vond ik overigens het Weihnachtsoratorium mooier door de complexiteit van het stuk. Er worden zo bizar veel snelle noten gezongen en gespeeld. Echt ongelooflijk knap. Natuurlijk is de Matthäus ook absoluut geen ‘eitje’, maar dit was dus mijn eerste indruk destijds.
In de dagen erna bleef de muziek nog dagenlang in mijn hoofd rondspelen. Dat heb ik overigens ieder jaar.
Mmmmmm… Ben in mijn hoofd nog aan het nagenieten van de aria’s en de koralen. Nu maar wachten tot volgend jaar #matthauspassion #Oldenzaal
— Mascha van de Weer (@maschavdw) 25 maart 2013
Opgaan in de muziek
Ik kan overigens niet begrijpen dat mensen maar wat om zich heen zitten te kijken tijdens zo’n uitvoering en er alleen bij zitten omdat het chique staat ofzo. Geef je dure kaartje dan gewoon weg aan iemand die er echt graag bij wil zijn. Geef iemand anders dan die ervaring.
Tijdens het luisteren kan ik zelf nauwelijks voorkomen dat ik zachtjes meebeweeg op de muziek. De cadans is haast hypnotiserend en als je je echt durft open te stellen voor de muziek dan is het onmogelijk om de emotie in de muziek niet te voelen.
Dan kan het echter ook gebeuren dat je even volledig omver wordt geblazen en dat je even alle zeilen bij moet zetten om niet ‘in control’ te blijven. Het gebeurde mij bijna in het tweede jaar dat ik ging. Ik werd volledig verrast door ‘Aus Liebe wil mein Heiland sterben’.
Deze kwam zo diep binnen dat ik mij emotioneel zelfs even terug moest trekken, een beetje af moest sluiten, de ‘deur’ een klein beetje dicht doen. Terug naar een kiertje en daarna voorzichtig weer steeds een klein beetje verder openzetten om weer meer van de emotie toe te laten.
Dat heb ik daarna (nog steeds tijdens datzelfde ‘Aus Liebe’ dus) zelfs nóg een keer moeten herhalen. Wat een bijzondere ervaring. Ik zie ook nog steeds (vaag) voor me hoe ik vanaf mijn plek rechts naast het altaar eerst naar de muzikanten keek met daarachter de sopraan.
Kijken vanaf de bank
Dit jaar heb ik de Matthäus Passion thuis op de bank bekeken. Het werd afgelopen vrijdag integraal uitgezonden op NPO2. Dat was eigenlijk ook erg mooi. Je zit er niet zó diep in als wanneer je er echt in de kerk met je neus bovenop zit, maar als je thuis bent kun je heerlijk meedirigeren, meezingen of kreten van verbazing geven als je ineens een prachtige interpretatie van de dirigent hoort.
Dat laatste heeft betrekking op het openingskoor.
Kenmerkend voor de muziek van Bach is de basso continuo (ook wel: ‘lopende bas’). Dit geeft de muziek een bepaalde cadans waar je gemakkelijk in meegaat. Bij het openingskoor ging het koor op sommige momenten héél iets naast die cadans (iets langzamer) wat op mij een heel bijzonder effect had. Haast alsof je hart een soort sprongetje maakt door de verrassing.
De onderstaande video is een weergave van de uitvoering van vorig jaar door dezelfde dirigent, waar je dit ook in hoort. Let wel, ik heb het over het openingskoor. Die is dus helemaal aan het begin 🙂
Boodschappen doen
Wat ook anders was dit jaar is dat ik eigenlijk gepland had om boodschappen te halen en niet gepland had om de Matthäus Passion te kijken. Na het terugkijken van het 6 uur-journaal en EenVandaag rolde ik er echter automatisch in en toen kon ik de tv niet meer uitzetten…
Ik probeer een boodschappenlijstje te maken terwijl de #matthaeuspassion op tv is. Mag blij zijn als ik de helft straks in huis heb… 🙈🙈🙈
— Mascha van de Weer (@maschavdw) 30 maart 2018
Maar uiteindelijk lukte het toch!
Toch gelukt: Lijstje klaar, opname gestart en tv uitgezet. Straks verder. #matthaeuspassion
Nu boodschappen halen. #moettóchgebeuren… 🎶 De muziek speelt door in mijn hoofd 😊— Mascha van de Weer (@maschavdw) 30 maart 2018
Echter, het was natuurlijk Goede Vrijdag…
😂😂😂 Ben al terug… Winkels dicht! #hadikkunnenweten
TV was alweer aan voordat ik de jas uithad. #mattheuspassion— Mascha van de Weer (@maschavdw) 30 maart 2018
De rest van de avond heb ik dus gewoon heerlijk voor de tv gehangen en kon ik volledig opgaan in de muziek.
Erbarme Dich
Een bijzonder moment is altijd het Erbarme Dich. Dit wordt gezongen als de haan kraait en Petrus beseft dat hij Jezus tot drie keer toe heeft verraden.
Het wordt dan altijd echt helemaal muisstil in de kerk en het lijkt zelfs alsof iedereen nog maar nauwelijks hoorbaar durft te ademen, in elk geval gedurende het volledige eerste couplet dat wordt gezongen. Erbarme Dich wordt gezien als de mooiste aria van het hele stuk. Dit maakt dat de verwachtingen iedere keer torenhoog gespannen zijn. Wat lijkt me dat moeilijk om mee om te gaan als solist.
Anderen over de Matthäus
Bij het schrijven van deze blog vond ik overigens nog een prachtige opmerking over de Matthäus in een stuk in de Volkskrant uit 2012:
“Matthäus-kenner Martin van Amerongen, na een bezoek aan een programma van Andries Knevel: ‘Ik weet het niet, meneer Knevel’, sprak ik ferm. ‘Wij zijn geen van tweeën in staat om in de mensenziel te blikken. Maar één ding weet ik zeker. Bij Christus’ kruisdood, bij zijn smartelijke Eloï, Eloï, lama sabachthani, zonder meer het meest dramatische moment uit de geschiedenis der mensheid, ervaar ik, als ongelovige, precies dezelfde emoties als een gelovig man als u.’ “.
Hij beschrijft hier inderdaad een heel bijzonder moment, waarbij eenieders adem stokt. ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’
In datzelfde stuk in de Volkskrant wordt ook een uitspraak van Paul Witteman (groot liefhebber en kenner van allerlei klassieke werken) aangehaald: “De Matthäus Passion slaagt erin ongelovigen één dag per jaar aan de rand van de bekering te brengen. Het hoofd vol bloed en wonden brengt me op de gedachte dat er een betere wereld mogelijk moet zijn dan die waarin wij leven en dat ik er meer voor zou moeten doen om die te bereiken.”
En tot slot Maarten Koningsberger (Bariton die al diverse keren de rol van Christus zong): “Kijk naar Petrus, die het niet kan opbrengen om achter Jezus te gaan staan, en later om vergeving vraagt. Dat gaat over ons, over alle keren dat wij niet sterk genoeg waren.”
Er zijn nog veel meer mooie momenten te noemen. En dan is er ook nog de ‘evangelist’ die telkens tussen de stukken door ‘aan het woord is’. In het begin moest ik er wel even aan wennen, zo’n verteller die vertelt door middel van zang. Maar gedurende het stuk ging ik ook die melodieën steeds meer waarderen. In de uitvoering van afgelopen vrijdag in Naarden werd de rol van de evangelist gezongen door Thomas Hobbs, die hiervoor een hele mooie stem heeft.
Betoverend mooie muziek
Natuurlijk is het een aangrijpend verhaal, maar toch is het voor mij de muziek die het hele stuk zo betoverend mooi maakt. De muziek wordt alom bewonderd door velen die het stuk écht hebben beluisterd. Die zich ervoor open hebben durven stellen. Als je hen vraagt naar de mooiste muziek die zij kennen dan zullen de meesten zonder nadenken of twijfel de Matthäus Passion noemen. Alleen al dat dit zó universeel is vind ik heel opvallend.
Mocht je denken dat het komt omdat mensen elkaar napraten, dan nodig ik je uit om het toch eens te beluisteren. Om er echt voor te gaan zitten en je mee te laten voeren door deze wat velen omschrijven als ‘Goddelijke muziek’. En geef dan je eigen oordeel.
Hoewel er nog veel meer over te zeggen is, wil ik het voor dit moment hierbij laten. Na twee dagen hoor ik de muziek nog steeds in mijn hoofd en afgaande op ervaringen van voorgaande jaren zal dit ongeveer een week duren. Daar ga ik de komende dagen dus nog eens heerlijk van genieten.
